SŁOWNICZEK PRZYDATNYCH TERMINÓW BIBLIOTECZNYCH
adres wydawniczy – zespół danych umieszczony zwykle u dołu karty tytułowej (miejsce, data wydania, nazwa wydawcy, wielkość nakładu itd)
alfabetyzm - umiejętność czytania i pisania; podstawowy zasób umiejętności i wiedzy niezbędny w danej epoce - nabywany przez czałe życie
analfabetyzm - brak umiejętności czytania i pisania (zwykle od 15 roku życia)
akcesja – wpisywanie do księgi inwentarzowej nowości
akcydens – materiały o charakterze użytkowym (ulotki, afisze, dyplomy, świadectwa itd)
alfabet polski – zestaw 35 znaków oznaczających głoski
almanach – zbiór tekstów różnych (zazwyczaj młodych) autorów nie posiadający określonego tematu, rodzaj antologii
aneks - dodatek uzupełniający książkę (np. indeks, tablice, objaśnienia); załącznik
antologia – publikacja zawierająca wybór tekstów na określony temat
automatyczny system wyszukiwawczy- oparty na komputerowej bazie danych; opisy katalogowe powstają z chwilą wspisywania do programu bibliotecznego danych, które automatycznie pobierają katalogi:alfabetyczny, tytułowy, przedmiotowy, systematyczny
beletrystyka – utwory literatury pięknej obejmujące twórczość prozatorską (powieści, opowiadania, nowele itd
bestseller – (z ang. „best”- najlepszy i z „sell”-sprzedawać) – książka, która cieszy się taką popularnością, że rzadko znajduje się na półce bibliotecznej, czasem szybko zapominana
biały kruk – książka (jak ptak o tym kolorze) rzadko spotykana
bibliofil – miłośnik książek, ich znawca, czasem ozdabia swoje książki własnym ekslibrisem
bibliologia – nauka o książce
bibliomania – chorobliwa namiętność do zbierania książek
biblioteka – (od grec. „biblion” – książka i „teke” - składnica) instytucja, która gromadzi książki, przechowuje je i udostępnia czytelnikom
biogram – zwięzły encyklopedyczny życiorys znanej postaci
biografia – zazwyczaj obszerny życiorys znanej postaci, najczęściej w formie jednego dzieła
bookrossing – akcja polegająca na zostawianiu w określonym miejscu książek, by ktoś inny mógł je przeczytać
broszura – w Polsce- druk zawierający nie wiecej niż 64 stron
copyright - (czyt. kopyrajt) zastrzeżone prawo autorskie, któremu towarzyszy znak c w kółku
czcionka – litera, której wielkość określona jest w tzw. punktach typograficznych (1p. = 1/72 cala - 0,353 mm); najczęściej stosowaną wielkością czcionki stosowaną w komputerze jest czcionka o wysokosci 12 punktów; cechuje ją też styj i krój
czytelnik – odbiorca zawartości dokumentu
czytelnictwo – wytwór pracy ludzkiej (także piśmienniczej)
dokumenty biblioteczne (z łac. dokumentum)– jako utrwalony wyraz myśli ludzkiej - utrwalone na papierze lub innych materiałach (taśmy filmowe, magnetofonowe, płyty CD, fotografie, słowniki, encyklopedie, obrazy i rysunki, nuty itp); dokumenty graficzne, oglądowe i słuchowe; dokumenty piśmiennicze i niepiśmiennicze
druk ulotny – druk nieprzekraczający 4 stron (ulotka, cenniki, ogłoszenia, afisze)
dysleksja - (od grec. "dys"- zły, trudny oraz "lego"- czytam) specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu (mimo czesto wysokiej inteligencji dyslektyka)
dysgrafia - zaburzenie powodujące trudności w kształtnym pisaniu
dysortografia - zaburzenie powodujące tworzenie błędów ortograficznych mimo znajomości reguł ortograficznych
ekslibris – spolszczenie łac. ex libris oznaczające dosłownie „z książek”, znak własnościowy umieszczany na stronie tytułowej lub przedtytułowej, jednocześnie element ozdobny
errata – ( z łac. „pomyłka”) wykaz zauważonych już po wydrukowaniu błędów umieszczony na osobnej karteczce
ewaluacja - badanie jakości nauczania
fiszka – kartka w kartotece
format książki – wielkość książki (szerokość i wysokość), np. A1, A2, A3…do A7
hasło katalogowe – może nim być nazwisko autora, pierwsze wyrazy tytułu, pierwsze wyrazu tekstu, gdy brakuje tytułu
herbarz – dzieło przedstawiające herby, ich opisy oraz dzieje ich właścicieli
iluminacja – (średniowieczne) zdobienie książki rękopiśmienniczej (znane już od czasów egipskich papirusów)
indeks, skorowidz – alfabetycznie ułożony spis umieszczony na końcu książki ułatwiający znalezienie tematów, np. nazwisk, pojęć, zagadnień, tytułów prac itp
inicjał – pierwsza litera w tekście wyróżniona wielkością lub zdobieniem
inkunabul – druk wydany do 1500 roku
inskrybcja – napis utrwalony na twardym materiale – na nagrobkach, pomnikach, medalach itp.
inwentarz biblioteczny – książki, czasopisma i inne dokumenty, które rejestruje się w księdze inwentarzowej, w której otrzymuje swój numer inwentarzowy
ISBN (International Standard Book Number) – dziesięciocyfrowy symbol nadawany każdej książce; podzielony jest na cztery segmenty, które identyfikują: grupę narodową (przyznaje Agencja ISBN, która mieści się w Berlinie), wydawnictwo, tytuł pozycji wydawniczej w tym wydawnictwie oraz ostatni służy kontroli
kapitałka – tasiemka z kolorowym brzegiem przyklejona do grzbietu
karta książki - formularz z oznaczeniem autora, tytułem, numerem inwentarzowym i sygnaturą książki, rubryki do wpisania daty wypożyczenia i zwrotu książki oraz numeru identyfikującego czytelnika.
kartoteka - uporządkowany zbiór kart zawierających informacje na określony temat, pełni rolę ewidencji informacji o zawartości czasopism, fragmentów książek i innych materiałów; stanowi ważne uzupełnienie katalogu rzeczowego, jest elementem warsztatu informacyjnego biblioteki; informuje o dokumentach znajdujących się poza biblioteką
katalog biblioteczny – spis książek znajdujących się w bibliotece, opisanych i ułożonych w ustalonym porządku
klocek – wolumin składający się z kilku dzieł razem oprawionych
kodeks (łac. codex - "pień drzewa")– forma książki, która w starożytnym Rzymie wyparła zwój, jego upowszechnienie nastąpiło z chwilą wynalezienia pergaminu; kodeksem nazywano wówczas kilka powiązanych ze sobą tabliczek woskowych, na których pisano rylcem; podobnie zaczęto składać karty papirusowe i pergaminowe
korekta – wyszukiwanie i poprawianie błędów przed wydrukowaniem tekstu przy pomocy znaków korektorskich
księgozbiór podręczny - wydzielona część księgozbioru udostępniana w wypożyczalni lub w czytelni
kwerenda – poszukiwanie informacji i materiałów w archiwach, bibliotekach
literatura piękna – utwory prozaiczne i poezja o charakterze artystycznym, którego ośrodkiem jest fikcja literacka; wpływa na zainteresowania i postawy ludzkie, oddziaływa na wyobraźnię czytelnika, ma walory wychowawcze i poznawcze
literatura popularnonaukowa – popularyzuje zdobycze nauki i techniki
majuskuła – z łac. pismo złożone z dużych liter, w piśmie drukarskim zwane wersalikami
minuskuła – z łac. małe litery o różnej wysokości, pierwszy tekst w pełni pisany małymi literami pojawił się w IX w.
manuskrypt – rękopis lub tekst przygotowany do druku
metryka wydawcy – dane dotyczące produkcji książki umieszczone na odwrocie karty tytułowej, na ostatniej stronie książki lub na trzeciej stronie, zawiera nazwę wydawcy, miejsce i rok wydania, data druku, adres drukarni, wielkość arkusza drukarskiego itp
monografia – praca naukowa poświęcona jednemu zagadnieniu, osobie, miejscowości itp
motto – cytat lub przysłowie umieszczone przez autora przed rozpoczęciem tekstu w celu wyrażenia myśli przewodniej
odsyłacz – znak kierujący do przypisu (cyfra, gwiazdka, litera) lub do opisu katalogowego (np. zob.)
oprawa – okładka na trwale połączona z trzonem książki
obwoluta – okładka spełniająca rolę ochronną, ozdobną lub reklamową, na skrzydełkach zawiniętych do wewnątrz podaje się krótki tekst np. o autorze lub jego książce,
paginacja – (z łac.pagina - "strona") numerowanie stron
piktogram – rysunkowe znaki umowne (np. pismo obrazkowe)
polonica (czyt. polonika) – wszelkie dzieła dotyczące Polski napisane po polsku za granicą
przypisy (notka) – informacje uzupełniające tekst - uwagi z odsyłaczami (w formie cyfry lub gwiazdki) umieszczone u dołu kartki, na końcu rozdziału lub końcu książki
publicystyka – dziedzina piśmiennictwa zajmująca się omawianiem aktualnych zagadnień życia
rewers – formularz do zamawiania książek w niektórych bibliotekach, wypełnia go czytelnik
seria - wydawnictwo książkowe składające się z dzieł różnych autorów i mające wspólny tytuł
skontrum – sprawdzanie księgozbioru według księgi inwentarzowej
spis treści – informacja o stronach, na których znajdują się części dokumentu (np. rozdziały)
sygnatura – znak miejsca książki w bibliotece, znakiem może być symbol UKD
tezaurus – książka zawierająca zbiór wyrazów, wiedzy na określony temat (leksykony, encyklopedie itp)
tytulatura – napisy na karcie tytułowej dotyczące nazwiska i imienia autora, tytuł, wydawnictwo, wydanie, rok wydania, miejsce wydania
trzon – główna część książki, jej treść
vademecum (przewodnik)– informator zawierający ważniejsze wiadomości z danej dziedziny
wolumin, wolumen – pojedyncza książka
wydania (edycja) – egzemplarze odbite z tego samego zestawu zecerskiego (min. czcionek)
wydawnictwo – instytucja, która zajmuje się przygotowaniem tekstu do druku
załącznik (aneks) – uzupełniający tekst książki
zrozumienie tekstu - wierne odtworzenie myśli autora z czytanego tekstu
żywa pagina – ma zastosowanie głównie w słownikach i encyklopediach, ułatwia szybkie odnalezienie hasła; znajduje się u góry z każdej strony nad tekstem, zawiera pierwsze lub ostatnie hasło na stronie.
